BİR GEZİ ÜZERİNE

Cumhurbaşkanımız, bugünlerde Avrupa'nın bir ülkesini ziyâret etmektedir. Moldavya, artık târih olan Sovyetler Birliği'nin on beş federe devletinden biriydi. Ülke, Boğdan ve Buğdan adlarıyla geçmişte bir zaman Osmanlı toprağı da olmuştur. İşte bu döneme ilişkin olup kişiyi gülümseten bir olay vardır ki, bunu burada yazabildiğimize göre târihimize geçmiştir. Biz de şimdi tam sırası gelmişken, Moldavya adı çevresindeki ilgi çekici bu olayla diğer birkaçını anlatmak istiyoruz.

Târihimizin, Moldovancı diye isim yapmış Ali Paşa’sının karıştığı ilginç öykü şöyle bir şeydir: Osmanlı’da sayıları kırka varan Ali paşalardan biri, sadrâzam olmadan önce İstanbul'un âsâyişinden sorumlu iken, İstanbul'da, günümüz Nataşa olaylarını hatırlatan bir durum vâkî olmuştur. Moldavyalı, yâni Moldovan fâhişeler İstanbul'u şimdiki gibi mesken tutmuşlar ve gene şimdiki gibi bunları şehirden uzaklaştırmak meselesi doğmuştur. Şehrin âsâyişinden sorumlu zamânın İstanbul Bostancıbaşısı Ali Paşa, fâhişeleri bizzat toparlayıp önüne katarak, bunları Moldavya'ya sürmek üzere
Rumeli istikâmetinde yola çıkmıştır. Ancak Ali Paşa’mızın amacı başkadır! Buna göre bir taşla iki kuş vuracaktır! Paşa, elindeki sürgün fâhişeleri câriye olarak yol boyunca satmak niyetindedir! Moldovanlar, bugünkü torunları kadar alımlı ve câzip hâtunlarmış ki, bunların Rumeli muhitinde pazarlanmaları Ali Paşa için o kadar zor olmayacaktır. İcraatı olağan karşılanıp, bu yüzden her hangi bir tâkîbata uğramayan Ali Paşa, sâdece "Moldovancı" diye bir lâkap kazanmıştır. Ancak, o devirde kadınlara aracılık yapan kişilere isim babası da olmuştur! Bu tiplere bundan sonra Moldovancı denmiştir! Ali Paşa, böylece Ali paşaların diğerlerinden ayrılmış, târihimize bu sıfatı ve bu lâkabıyla geçmiştir. Şu var ki, Ali Paşa’mızın marîfeti bundan ibâret kalmamıştır. Kendisinin, savaş alanlarında kazanılmış doğrusu zafer derecesinde parlak başarıları da vardır.

Bugünkü Moldavya'nın asıl nüfusu olan Moldovanların yanında, ülkede iki yüzbin kadar da Hristiyan Gagavuz Türk'ü bulunur. Gagavuzların diğer bir kısmıysa dağınık olarak Ukrayna, Romanya, Bulgarya ve Yunanistan'da yaşarlar. Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar, Edirne-Havsa arasındaki köylerde de Gagavuzların yaşadığı bilinir. Bunlar, Hristiyan olduklarından Lozan anlaşması uyarınca Yunanistan'a gönderilmişlerdir. Hâlen, sınırlarımıza yakın bazı köylerde yaşamaktadırlar. Nüfus mübâdelesi (değişimi) dil ve ırk değil din esâsıyla yapıldığından, Orta Anadolu'daki Türk ve fakat Hristiyan Karamanlılar da aynı gerekçeyle Yunanistan'a göçürülmüşlerdir.

Hristiyan Türklerin durumu, mübâdele öncesi, yukarılarda tartışma konusu yapılacaktır. Daha sonra on yıl süreyle Türkiye Cumhurbaşkanı olacak Celâl Bayar, Karamanlıların Türk olduklarını bu yüzden gönderilmemeleri gerektiğini Atatürk'e bildirmiş ve bunun teminini ricâ etmişse de sonucu değiştirip Karamanlıları Anadolu Rumlarının arasından çıkaramamıştır. Atatürk’ün yakın çevresinden ve Cumhuriyet döneminin hatipliğiyle ünlü yazarı Hamdullah Suphi Tanrıöver, konuyu bir gün Atatürk'e açıp, bazı Türkleri sırf Hristiyan diye dışlamamız iyi olmamıştır, demiştir. Buna karşı bir süre dalgın kalan Atatürk, Haklısın Hamdullah! diyecektir. Bu konudan gelecekteki yazılarımızda da bahsetmek istiyoruz.

Gagavuzların Türk oluşları dışındaki geçmişleri tartışmalıdır. Kendilerinin de benimsemek istedikleri bir görüşe göre, Türk Bulgarlar, Türk Tatarlar ve Türk Gacallarla birlikte Kumanlardan inmektedirler. Adlarıysa Gök Oğuz'un zamanla bozulmuş biçimidir. Bugün MHP ve Ülkücülerin selâmı olan kurt işâreti, Alparslan Türkeş tarafından Gagavuzlardan alınmıştır.

Aynı konuda başka bir görüş ise şöyledir: 1238-1278 yıllarında yaşamış II.İzzettin Keykâvus bilineceği üzere Anadolu Selçuklu Sultanıdır. Keykâvus, ülkesinde başı derde girince Doğu Roma (Bizans) himâyesine geçmiştir. Bizans İmp. Palaiologos, vaktiyle ilgisini gördüğü Keykâvus'u İstanbul'da konuk edip sarayında ağırlamıştır. Şu var ki, Keykâvus kaleyi içerden fethetmeye kalkışınca, kendisine ihâneti fark eden İmparator da onu Enez'e gönderip orada hapsettirmiştir. Keykâvus'un durumu Altınordu devletine bildirilip yardım istenince, tâlihi bir daha dönmüştür. O sırada Altınordu devletinin başında Mengi Timur Han bulunmaktadır. Devletin ordu komutanıysa, İmparator'un kuzeni ve ondan çok daha ünlü olan efsânevî Nogay Handır. Bunlar her ikisi birden Cengiz Han'ın büyük oğlu Cuci'den gelen torunlarıdırlar. Nogay Han Türk anneden doğmadığından, Cengiz Yasası uyarınca İmparator olmak imkânından mahrumdur. O açıdan ordu komutanlığıyla yetinmektedir. Diğer yandan, müthiş bir askerdir. Bu yüzden hem sevililip sayılmakta, hem de kendisinden korkulup çekinilmektedir. Nogay Han, başkomutan kimliğiyle Altınordu İmparatoru'nun önüne geçecektir. İmparator onun gölgesinde ve etkisindeki bir kukladır. Günümüzde Tatarların içinden bir boy olan Nogaylar, bu hana bağlılıklarından dolayı onun adıyla anılmaktadırlar. Bunlara, önceleri Nogaylı denilirken sonra sadece Nogay denmiştir. İşte bu Nogay, tâ Kazan bölgesinden kalkıp bütün Balkanları talan ederek Enez'e gelmiş, Keykâvus'u buradan alıp geri dönmüştür. İmp. Mengi Timur Han, Keykâvus'a Kırım'da arâzi vermiş, ölümüne kadar ona rahat bir hayat sağlamıştır. Keykâvus'un Anadolu'dan gelmiş çevresi, onun ölümünden sonra başsız kalmış ve çevrenin etkisinde Hristiyan olmuşlardır. Keykâvus sözü zamanla bozulup Gagavuz'a dönüşmüştür.

Gagavuzlar üzerine kurulan ikinci tezimiz böyledir. Yukarıda anlatılanlar, Keykâvus açısından tamâmen gerçek iseler bile Gagavuzların târihi ve adlarının kökeni yönüyle kuşkuludurlar.

Nogay'ın himâye ettiği diğer bir efsâne kişi de Saru Saltuk'tur. Saltuk, XII. yüzyılda yaşamış cengâver bir Türk derviş, bir alperendir. Asıl adı Mehmet olan Saltuk, Türkistan'da doğmuş ve Hoca Ahmet Yesevî'nin de öğrencisi olmuştur. Son yıllarını Rumeli çevresinde yaşamış Saltuk'un oldukça ilginç bir vasiyeti vardır. Buna göre, ölümünden sonra yedi tabut hazırlanıp, hepsinde de Saru Saltuk vardır niyetine yedi yere gömülecektir. Bu yedi yerden biri de Edirne'dir. Efsâneye göre, Hz. Muhammet, Saltuk'a: Git. Edirne'yi fetih ve iskân et, demiştir. Gene efsânede, Saltuk Fatih'in rüyâsına girip ona İstanbul'un anahtarlarını vererek, bunları Edirne'de sakla! demiştir. Saltuk'un mezar yeri adayları hâlen kırka ulaşmıştır! Fakat gerçek mezarı, Romanya Babadağ'dadır. Cem Sultan, şehzâdeliği sırasında Ebûl Hayr Rumî denen kişiye Saltuk'un hayâtını anlatan Saltuknâmeyi yazdırmış, ağbisi II. Bayezit ise, Saltuk'un mezar yerinin saygıdeğer bir ziyâretgâh olması için girişimlerde bulunmuş, bunu da sağlamıştır.






Mete Esin